administracja publiczna

22 lipca 1944 r. w Lublinie został ogłoszony Manifest PKWN. Zawierał on zapowiedź reform społecznych i gospodarczych oraz ustalał struktury organów państwowych. Krajowa Rada Narodowa pełniła rolę tymczasowego podziemnego parlamentu. PKWN natomiast był tymczasowym naczelnym organem władzy wykonawczej, na szczeblu wojewódzkim, powiatowym, gminnym i miejskim zapowiedziano utworzenie Rad Narodowych. W skład PKWN wchodzili: przewodniczący (Edward Osóbka-Morawski); dwaj wiceprzewodniczący; członkowie PKWN, czyli kierownicy resortów stojący na czele resortów, które odpowiadały przedwojennym ministerstwom. PKWN funkcjonował do 31.12.1944 r.

Tego samego dnia KRN powołała Rząd Tymczasowy, funkcjonujący na szerszym terytorium niż PKWN. Rząd umacniał i rozbudowywał struktury terytorialne państwa, natomiast struktury administracji centralnej, poza nazewnictwem nie uległa zmianie. Wobec zniszczenia Warszawy stolicę przeniesiono tymczasowo do Łodzi. 28.06.1945 r. , doszło do powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Większość struktur Polski podziemnej została już w tym czasie zlikwidowana. 19 lutego 1947 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję. Nawiązywała ona do postępowych tradycji konstytucji marcowej. Mała Konstytucja przewidywała powołanie centralnych władz wykonawczo-zarządzających. Byli to: prezydent (powoływany przez Parlament, kadencja 7-letnia, przewodniczył Prezydium Rządu i Radzie Państwa. Sejm wybrał na prezydenta Bolesława Bieruta, który pełnił jednocześnie najwyższe funkcje w Partii); Rada Państwa ( w jej skład schodzili: prezydent, Marszałek Sejmu, 3 wicemarszałków,prezes NIK, naczelny dowódca wojska polskiego. Rada Państwa wieńczyła strukturę Rad Narodowych oraz stała na ich czele); Rada Ministrów (Mała Konstytucja nie określiła struktury wewnętrznej rządu w kwestii liczby ministerstw i ich kompetencji oraz wzajemnych stosunków między ministrami. Konstytucja odsyłała do ustawy, której nigdy nie wydano – funkcjonowanie Rady Ministrów opierało się więc na praktyce; Konstytucja wzmocniła pozycję prezesa Rady Ministrów, przy Radzie Ministrów utworzono Komitet Ekonomiczny, który był pomyślany jako organ pomocniczy Rady Ministrów, doradzający jej w zakresie spraw gospodarczych.

Państwo wkraczało bowiem na nową drogę ekonomii – upaństwawiania gospodarki. Administracja rządowa stanęła więc przed zadaniem znacjonalizowania przedsiębiorstw, rada ministrów to nie tylko grupa ministrów działających pod kierownictwem premiera . Utworzono również organ poza konstytucyjny – Prezydium Państwa). W skład Prezydium wchodzą: premier, wiceprezesi Rady Ministrów, Podsekretarz stanu oraz niektórzy ministrowie. Prezydium obradowało pod przewodnictwem prezydenta i odgrywał w praktyce bardo ważną rolę, a mianowicie: kierowanie pracami rządu we wszystkich dziedzinach oraz zastępowanie rządu w ważnych sprawach. W trakcie kadencji Sejmu Ustawodawczego następował stały wzrost liczby ministerstw. Najistotniejsze zmiany wprowadziła szczególnie ustawa z 10.02.1949 r. O zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej, która spowodowała rozbudowę ministerstw zajmujących się poszczególnymi sprawami z zakresu gospodarki.

Podjęto również realizację planu 6-letniego, która wymusiła rozbudowę administracji. Powstała również Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego, która była organem państwowym równorzędnym ministerstwu. Nazwa Komisji była myląca, ponieważ to jej prezes – do 1954 r. Hilary Minc miał najważniejsze znaczenie. 22 lipca 1952 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucję PRL. W Konstytucji odrzucono monteskiuszowski trójpodział władzy i wprowadzono podział organów państwowych na: organy władzy państwowej, naczelne organy administracji państwowej, organy sądowe oraz organy kontroli państwowej. Konstytucja wyróżniała Radę Państwa jako kolegialną głowę państwa, wybieraną przez Sejm raz na 4 lata oraz Radę Narodową. Konstytucja wymieniała: rząd, premiera oraz przewodniczących komisji i komitetów. Był okres, gdy do rządu wchodził prezes NIK. Prezesa Rady Ministrów i jej członków powoływał Sejm. Według Konstytucji członkowie rządu ponosili odpowiedzialność parlamentarną, lecz nie ponosili odpowiedzialności konstytucyjnej. Konstytucja określiła główne kompetencje Rady Ministrów. Były to funkcje: kierowniczo-koordynacyjne względem całego aparatu administracyjnego podległego sobie oraz wykonawczo-zarządzające.

Organ poza konstytucyjny, Prezydium Rządu, istniał nadal lecz po 1976 r. Prezydium stało się organem konstytucyjnym. Ministrowie kierowali oddziałami administracji państwowej. Była to władza jednoosobowa, ale połączona z kolegialnością. W 1950 r. utworzono Kolegia Ministerstw, które działały przy ministrze i miały charakter opiniodawczo-doradczy. Każdy minister miał takie Kolegium, oprócz ministra obrony narodowej oraz ministra bezpieczeństwa publicznego. Pewną specyfikę w tym zakresie wykazywały ministerstwa gospodarcze – do 1958-59 r. działały przy nich centralne zarządy poszczególnych branż. Później zamiast nich powołano Centralne Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowych, które zlikwidowano ostatecznie w 1982 r.