Czynności kontrolne funkcjonariuszy CBA

Centralne Biuro Antykorupcyjne, zwane dalej „CBA” to „służba specjalna do spraw zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.” CBA powstało w Polsce w 2006 roku. Szef CBA powoływany i jest na kadencję, która trwa 4 lata. Wybierany i odwoływany jest przez Prezesa Rady ministrów po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych, istnieje możliwość jednej reelekcji. Funkcjonowanie CBA finansowane jest z budżetu państwa, przeznaczony jest również fundusz operacyjny, który finansuje zadania tajne, które nie mogą być opłacane z budżetu państwa. Najwyższa Izba Kontroli sprawdza finanse Centralnego Biura Antykorupcyjnego, wyniki takiej kontroli są utajnione. CBA zalicza się do urzędów administracji rządowej, a co za tym idzie Szef CBA jest centralnym organem administracji rządowej.

Nadrzędnym celem CBA jest eliminowanie korupcji zarówno w sektorze publicznym, ale i prywatnym. Korupcja określana jest jako zachowanie danej osoby, w wyniku którego dochodzi do wzbogacenia się lub było przyczyna wzbogacenia się osób bliskich, jest to zachowanie bezprawne z niewłaściwym użyciem władzy. Korupcja definiowana jest również jak czyn, który popełnia dowolna osoba (nie musi być to władza publiczna), w wyniku, którego zostały naruszone zasady. Korupcja jest przejawem złamania zasady o oddzielaniu życia prywatnego od zawodowego.

Rodzaje zachowań zaliczanych do korupcji:
• łapówki,
• korzystanie ze środków budżetowych i majątku publicznego w celach prywatnych,
• płatna protekcja, nepotyzm, kumoterstwo,
• handel wpływami („kupowanie głosów wyborczych”),
• fałszowanie zamówień publicznych, kontraktów, koncesji czy decyzji sądów,
• niepłacenie podatków,
• samodzielne i niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i majątkiem.

CBA ma również za zadanie rozpoznawanie, niwelowanie i wykrywanie naruszeń prawa, poszukiwanie ich sprawców, kontrolowanie, analiza i prewencja. Centralne Biuro Antykorupcyjne posiada szereg zadań do wykonania.

W granicach zadań ustawowych funkcjonariusze CBA wykonują:

• Ich zadaniem jest zdekonspirowanie i zapobieganie sytuacjom, w których osoby pełniące funkcje publiczne łamią przepisy o ograniczeniu prowadzenia działalności;
• Prowadzenie dokumentacji oraz uruchomienie realizacji przepisów o zwrocie korzyści niesłusznie uzyskanych, co spowodowało stratę Skarbu Państwa lub innych państwowych osób prawnych;
• Eliminowanie przypadków łamania prawa oraz zapobieganie takim przypadkom w przedmiocie: denacjonalizacji i komercjalizacji, przydzielania koncesji, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, zezwoleń, preferencji, poręczeń i gwarancji bankowych, kontyngentów, plafonów, zarządzania majątkiem jednostek sektora finansów publicznych, jednostek otrzymujących środki publiczne, przedsiębiorców z udziałem Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, wsparcia finansowego, udzielania zamówień publicznych.
• Nadzór nad poprawnością oświadczeń majątkowych składanych przez osoby pełniące funkcje publicznej, dotyczy to również oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej.

Bardzo ważnym aspektem działalności CBA jest funkcja prewencyjna. Funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego wykonują działania określone w ustawie. Są to:

1. Działania operacyjne i procesowe- mające na celu zapobieganie popełnieniu przestępstw, ich identyfikacja, wykrycie, w trakcie takich działań funkcjonariusze uzyskują ważne informacje niezbędne do eliminacji korupcji w instytucjach państwowych i samorządzie lokalnym, a także działania szkodzące interesom ekonomicznym kraju. Gdy funkcjonariusze mają zasadne podejrzenie popełnienia przestępstwa wykonują również działania śledczo-dochodzeniowe, które określa Kodeks Karny. Do tych czynności zaliczyć można również różne zadania wykonywane na polecenie sądu i prokuratora.
2. Działania analityczne- do takich działań zaliczyć można przede wszystkim rozpoznanie ryzyka zagrożenia interesów ekonomicznych kraju, jeżeli zostanie szybko wykryte możliwe jest wcześniejsze zaalarmowanie organów państwa. Zadaniem CBA w tej kwestii jest również określanie działań zapobiegających takim sytuacjom. Działania analityczne są nieodłącznym elementem działań operacyjno-rozpoznawczych oraz dochodzeniowo-śledczych i kontrolnych.
3. Działania prewencyjne- edukacja i profilaktyka są równie ważnym aspektem branym pod uwagę przez funkcjonariuszy CBA, dlatego współpracują z różnymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi, które zajmują się szeroko pojętą tematyką korupcji.
4. Działania kontrolne- CBA jako jedyna jednostka w kraju ma możliwości monitorowania oświadczeń majątkowych i decyzji gospodarczych. Czynności sprawdzające oświadczenia o prowadzeniu działalności gospodarczej osób pełniących funkcje publiczne prowadzone są zgodnie z art. 115 § 19 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeksu karnego. Do działań kontrolnych zalicza się również monitorowanie przestrzegania przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz innych ustaw regulujących prawo w tym zakresie. Do kwestii, które są kontrolowane i monitorowane przez Centralne Biuro Antykorupcyjne wliczają się dodatkowo komercjalizacja i prywatyzacja własności państwowych, wsparcie pieniężne, zapewnianie zamówień publicznych, zarządzenie majątkiem państwowym lub komunalnym, udzielanie koncesji i innego typu zezwoleń i pozwoleń. Czynności kontrolne prowadzone są w celu zdekonspirowania przypadków łapówkarstwa, nieuczciwości w instytucjach państwowych czy innego rodzaju nadużyć przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz aktywność szkodząca ekonomicznym interesom państwa. Czynności kontrolne wykonywane są w oparciu o roczne plany kontroli oraz w formie kontroli doraźnych, przeprowadzanych na podstawie zarządzeń Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Działania kontrolne wykonywane są na mocy art. 2 ust. 1 oraz art. 31 ustawy o CBA.

Kontrole wykonywane przez CBA są dość bardziej skomplikowane niż kontrole wykonywane przez inne instytucje w różnych dziedzinach. Wynika to z faktu, iż funkcjonariusze mają do czynienia z majątkiem państwowym, są jedyną instytucją, która kontroluje niektóre kwestie i instytucje. Kontrola nie jest wykonywana bez jakichkolwiek przygotowań, zawsze poprzedza ją szereg przygotowań. Najczęściej podjęcie kontroli poprzedzone jest analizą wyników sprawdzania przed kontrolnego. Polega to na sprawdzaniu uzyskanych informacji. W zależności od uzyskanych informacji funkcjonariusze CBA mają możliwość podjęcia trzech opcji dalszego postępowania w danej sytuacji. Oczywiście mogą od razu przystąpić do kontroli doraźnej. Gdy uznają, że kontrola nie jest sprawą pilną mogą ją umieścić w planie na przyszły rok. W przypadku, gdy analiza wskazała na brak potrzeby dalszych działań kontrolnych funkcjonariusze CBA odstępują od kolejnych działań. Przykładem może być kontrolowanie oświadczeń majątkowych, które przebiega w trzech etapach: sprawdzanie oświadczeń publikowanych na stronach Biuletynu Informacji Publicznej, w przypadku wątpliwość prowadzone są analizy a następnie rozpoczynane są działania kontrolne.

Kontrola ma również określony czas w jakim musi zostać wykonana. W standardowych sprawach jest to termin 3 miesięcy, natomiast gdy dotyczy przedsiębiorcy termin został skrócony do 2 miesięcy. Gdy istnieje uzasadniony powód kontrola może być przedłużona, jednak nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy lecz nie w przypadku gdy dotyczy przedsiębiorcy. Działania kontrolne mogą być przeprowadzone w siedzibie jednostki, która jest kontrolowana oraz w siedzibie Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Podstawą do przeprowadzenia kontroli jest legitymacja służbowa i imienne upoważnienie, które zostało wydane przez Szefa CBA lub osobę przez niego upoważnioną. Są wyjątki, w których możliwe jest rozpoczęcie kontroli tylko po okazaniu legitymacji służbowej, np. gdy istnieje ryzyko utracenia materiału dowodowego. Natomiast w ciągu 3 dni od jej rozpoczęcia należy dostarczyć pisemne upoważnienie. Upoważnienie do przeprowadzenie kontroli jest bardzo ważnym dokumentem i nie może zostać pominięte jego sporządzenia. Taki dokument, aby był ważny musi posiadać następujące dane: imię i nazwisko oraz numer legitymacji służbowej osoby przeprowadzającej kontrolę, wskazanie podmiotu poddawanego kontroli i szacowany termin zakończenia działań kontrolnych, szczegółowy zakres kontroli, pouczenie o prawach i obowiązkach podmiotu kontrolowanego.

W toku kontroli funkcjonariusz CBA zbiera dowody i na ich podstawie dokonuje ustaleń. Dowodami mogą być: oświadczenia, dokumenty, przedmioty, opinie biegłych, rezultaty oględzin. Funkcjonariuszowi Centralnego Biura Antykorupcyjnego przysługuje szereg uprawnień, których celem jest ułatwienie przeprowadzenie kontroli w danej jednostce.

Do uprawnień funkcjonariuszy CBA należy:

• swobodne poruszanie się po kontrolowanej jednostce,
• uprawnienia do przeprowadzania oględzin
• możliwość żądania wyjaśnień od pracowników kontrolowanego podmiotu, zarówno w formie pisemnej i ustnej
• możliwość powoływania biegłych lub innych specjalistów
• funkcjonariusze CBA mają prawo przyjmować ustne i pisemne oświadczenia w sprawie przedmiotu kontroli oraz rekwirować rzeczy.
Protokół kontroli przedstawia wyniki działań kontrolnych wykonanych przez funkcjonariuszy CBA. W protokole opisany zostaje zastany stan faktyczny oraz ocena wykrytych nieprawidłowości. Protokół wyróżnia również prawdopodobne przyczyny zastanych nieprawidłowości, osoby odpowiedzialne na nie. Gotowy protokół zostaje podpisany przez osobę kontrolującą oraz przez podmiot kontrolowany. Jeżeli podmiot kontrolowany nie zgadza się z protokołem ma możliwość odmowy podpisania go oraz w ciągu 7 dniu musi złożyć na piśmie wyjaśnienie odmowy podpisu protokołu. Kontrolowanemu przysługuje również prawo zgłoszenia zastrzeżeń do protokołu. Obowiązuje ta sama zasada jak w przypadku odmowy podpisu, czyli w terminie 7 dni na piśmie należy zgłosić zastrzeżenia do Szefa CBA. Szef CBA analizując protokół może zarządzić dodatkową kontrolę lub zmianę treści protokołu. Jeżeli Szef CBA stwierdzi niezasadność odwołania przekazuje swoja decyzję pisemnie do podmiotu kontrolowanego.

Kolejnymi czynnościami, które wykonuje Centralne Biuro Antykorupcyjne po sporządzeniu protokołu to czynności, które maja za zadanie naprawienie zastałej sytuacji i zapobieganie pojawieniu się takiej samej sytuacji w przyszłości. Do zadań CBA w tej kwestii należy sporządzenie wniosku o odwołanie ze stanowiska lub rozwiązanie stosunku pracy z winy pracownika (nie obowiązuje wówczas okres wypowiedzenia) wskutek złamania tzw. ustawy antykorupcyjnej oraz innych aktów prawnych wprowadzających obostrzenia w podejmowaniu i kierowaniu działalnością gospodarczą przez osoby pełniące funkcje publiczne. W drugim wypadku możliwe jest zwolnienie dyscyplinarne. Do mniej drastycznych rozwiązań należy przekazanie wystąpienia do podmiotu kontrolowanego lub organu, który nadzoruje pracę podmiotu kontrolowanego w sprawie stwierdzenia naruszenia przepisów. CBA mają prawo również przekazać informację o wyniku kontroli do Najwyższej Izby Kontroli w przypadku gdy potrzebna jest kontrola w szerszym zakresie niż ta przeprowadzona do tej pory. Ostatnim rozwiązaniem jest skierowanie zawiadomienia do prokuratury o popełnieniu przestępstwa.

Szczególna sytuacją jest przypadek gdy osobą naruszającą przepisy sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW lub CBA. W takim przypadku wszystkie zdobyte materiały oraz wniosek o wszczęcie postępowanie zostają przekazane Prokuratorowi Generalnemu. Zostają one przekazane przez Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego. W przypadku gdy zostaną wykryte inne czyny naruszające prawo CBA przekazuje o tym informację do właściwych organów. Organy, do których były ukierunkowane wnioski, zawiadomienia, wystąpienia, informacje mają obowiązek informowania CBA o sposobie i zakresie ich wykorzystania.

Najczęstszymi błędami wyłanianymi podczas kontroli przez Centralne Biuro Antykorupcyjne jest nie wykazanie: prowadzenia działalności gospodarczej, mienia ruchomego czy całości posiadanych zasobów pieniężnych i zobowiązań.

Podsumowanie

Podsumowując, Centralne Biuro Antykorupcyjne ma szereg zadań, które maja na celu zwalczanie występowania zjawiska korupcji w Polsce oraz na świecie, ponieważ CBA współpracuje również z wieloma organizacjami międzynarodowymi. Poza walką z korupcją do najważniejszych zadań tej organizacji należy zwalczanie działań, które szkodzą interesom ekonomicznym Polski. CBA przeprowadza kilkaset analiz przedkontrolnych i postępowań kontrolnych w ciągu roku. Rezultaty działalności CBA Szef CBA przedstawia w sprawozdaniu z działalności, które przedstawia co roku do dnia 31 marca Prezesowi Rady Ministrów oraz Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych. Zaś Sejmowi i Senatowi Szef CBA, w tym samym czasie, przedstawia informację o rezultatach działalności.